در خارج از حوزه دانشگاه نیز مراکز تحصیلات
عالیه دیگری تأسیس شده است مانند مؤسسه فنی و حرفه‌ای تهران که برنامه چهارساله
دارد و به دانشجویان خود درجه فوق ليسانس می‌دهد و مؤسسه آبادان که توسط شرکت ملی
نفت ایران اداره می‌شود و به تدریس مواد مختلف در رشته مهندسی اشتغال دارد.
آموزشگاه خدمات اجتماعی تهران دانشجویان را برای اداره امور عام‌المنفعه تربیت می‌کند
و آموزشگاه وزارت بهداری فن پرستاری را به زنان جوان می‌آموزد و آنها را با اصول
نوع‌پروری و خدمت به خلق آشنا می‌سازد.
گذشته از مؤسسات تعلیم و تربیتی فوق ، برنامه‌های
وسیعی نیز برای باسواد کردن افراد نظامی و ژاندارمری و آشنا ساختن آنها به حرفه‌های
صنعتی به مورد اجرا گذاشته شده است. در فصل هشتم و نهم درباره فعالیت‌های تعلیماتی
که بوسیلهٔ مؤسسات خیریه و بانک عمران وابسته به دستگاه سلطنت به عمل می‌آید و
برنامه وسيع عمرانی که دولت مشغول اجرای آن است سخن رفته است. علاوه براين اقدامات
دولت برنامه وسیع و جامعی نیز برای باسواد کردن مردم و تعلیم و تربیت عمومی در
سراسر کشور به موقع اجرا گذاشته است. در کلاس‌های آموزشی دهکده‌ها و شهرستان‌ها و
مراکز استان ده‌ها هزار نفر از مردم که بیشتر کسانی هستند که از نعمت تعلیم و
تربیت برخوردار نبوده‌اند به تحصیل اشتغال دارند.
اما سواد یعنی توانائی خواندن و نوشتن، مانند
آلات و ابزار است و اگر به راه ناصواب به کار افتد
زیانش از سود آن بیشتر است و از همین جهت نظر ما در تعمیم سواد وسعت یافته و
برنامه تحصیلات اساسی و بدوی را طوری مرتب ساخته‌ایم که سواد عامل بهبود وضع
زندگانی افراد باشد و استعداد سزاوار تحسینی که در مردم کشور ما موجود است برای
انجام این منظور به حد کمال مورد استفاده قرار گیرد.
وزارت
فرهنگ عده کثیری آموزگار که اغلب آنها زن و شوی هستند برای اجرای تعلیمات اساسی در
دهات و قصبات تربیت کرده و آماده خدمت نموده است تا در دبستان‌هائی که در دهکده‌ها
موجود است عصرها به تعلیم و تدریس بپردازند این افراد غالباً از نظر علاقه و شوقی
که به این خدمت پرارزش دارند منزل خود را مرکز امور اجتماعی دهکده‌ها قرار می‌دهند.
این آموزگاران به روستائیان خواندن و نوشتن و حساب می‌آموزند، ولی درس آنها طوری
است که همیشه با کارهای روزانه مردم روستا و حوائج آنها ارتباط مستقیم دارد. برای
روشن ساختن این مطلب عنوان چند کتاب را که وزارت فرهنگ با همکاری مؤسسات دیگر برای
تدریس در این کلاس‌ها تهیه کرده است نقل می‌کنم: عنوان کتاب اصلی «ما خواندن و
نوشتن را یاد می‌گیریم» است و کتاب‌های
دیگر، خانه و بهداشت - مرغ‌داری و دام‌پروری - بهداشت عمومی قصبه - درخت جنگل - ما
باهم کار می‌کنیم، عنوان دارند. دروس عملی نیز با
قرائت توأم است و مثلا روستائی نه تنها طریق مواظبت و
نگاهداری درخت پسته را در کتاب می‌خواند بلکه عملا نیز طرز پیرایش و قطع شاخه‌های
زیادی درخت و دفع آفت آن را تعلیم می‌گیرد و یا در اثر فراگرفتن دروسی چند
راجع به پرورش و نگهداری زنبورعسل می‌تواند در حفظ کندو شیوه بهتری را به کار
ببرد. همچنین همسر مرد روستائی نه تنها درباره طرز نان پختن و میوه خشک کردن و
جلوگیری از چشم درد فرزند خود مطالبی در کتاب می‌خواند بلکه عملا نیز رموز آن را
می‌آموزد و شک نیست که این‌گونه تعلیم و تربیت دربهبود اوضاع زندگانی مردم روستا
اثرات بسیار سودمندی خواهد داشت.