(۱۲۱)

این مأمورین برای امور عمرانی و آبادی محل مأموریت خود چیزی خرج نمی‌کردند و یا مبلغ بسیار ناچیزی به این مصارف اختصاص می‌دادند و هدف اصلی ولات و حکام آن بود که هر چه می‌توانند از طبقات فقیر مالیات بگیرند و وجوه دریافتی از آنان را صرف هوی و ھوس شخصی خود و ملازمان خویش بنمایند. اینان اغلب از کیسه خود دسته‌های مسلحی نگاه می‌داشتند و بدان وسیله به ارعاب و تهدید مردم پرداخته و عوارض و مالیات‌های سنگین از آنان اخذ می‌کردند و این مامورین و زیردستان اغلب به همین وسائل در محل ماموریت صاحب زمین و املاک می‌شدند.

بدیهی است که این وضع از صدر تا ذیل فساد و نادرستی را تشویق می‌کرد و طبقات مختلف از زارع تا کاسب و مالک ناگزیر بودند برای حفظ جان و مال خود و برای اینکه کمتر مالیات بپردازند به تحصیلداران و مامورین مسلح حاکم رشوه بدهند و دستگاه فاسد را بدان کیفیت آلوده‌تر نمایند.

در قانون اساسی ایران راجع به اصلاحات اداری کمتر اشاره شده بود ولی با تشکیل مجلس شورای ملی آثار بهبود در بعضی موارد به وجود آمد. چنان‌که مستشاران فرانسوی که دولت ایران استخدام کرده بود طرح‌هائی برای ایجاد و تأسیس وزارتخانه‌ها با سازمان‌های نوین تهیه نمودند که مورد تصویب مجلس شورای ملی و پادشاه قاجار قرار گرفت.

بنا به اصرار و تقاضای دولت‌های خارجی که به ایران وام داده بودند و از موعد پرداخت مطالبات‌شان گذشته بود مستخدمین بلژیکی گمرک برای وصول مالیات که تا آن زمان تلف می‌شد و به جیب اشخاص می‌رفت مأموریت یافتند و همچنین هیئت آمریکائی تحت ریاست شوستر به تنظیم وضع آشفته خزانه کشور پرداخته و به تنظیم و اصلاح و منابع مالی کشور همت نمود.

از زمانی که پدرم در عرصه سیاست ایران به فعالیت پرداخت اوضاع و تشکیلات اداری بطوری که در این کشور سابقه نداشت اصلاح گردید و سروسامان یافت. وی تمام کشور را تحت یک نظارت ومراقبت متحدالشکل درآورد،رسم انتخاب حکام را لغو کرد، اختیارات قضائی استانداران را از میان برد، جمع آوری مالیات را تمرکز داد و رویه قدیمی وصول مالیات بصورت مقاطعه را برانداخت.

سازمان وزارتخانه و مؤسسات دولتی را طبق اصول نوين و بموجب نوع کار آنها منظم ساخته و وزارتخانه‌های جدیدی تأسیس و کارها را به مأمورین صالح واگذار فرمود. مأمورین فاسد از خدمت اخراج و به شديدترین وجه مورد مجازات قرار گرفتند و مأمورین شایسته و لایق به کار گماشته شدند و صدها دانشجو برای تحصیلات تخصصی به اروپا اعزام گردیدند. از همه کارهای او مهم‌تر آن بود که در دستگاه اداری کشور حس وظیفه‌شناسی و علاقه به احیای کشور و پیشرفت‌های اجتماعی و اقتصادی را در دل کارمندارن بیدار ساخت.

درباره پیشرفت‌های اقتصادی و اجتماعی که در دوران رضاشاه به وجود آمد در فصول سابق سخن رفته است و در این مقام باید گفت که آن حالت خمود و سکونی را که ایرانیان قرن‌ها دچار آن بودند از میان برداشت و پیشرفت‌ها و ترقیاتی که در حال حاضر نصیب کشور ما شده در دوران سلطنت او پایه‌گذاری گردید.

 نظر من دربارہ دموکراسی مکمل سنخ فکر او در این باب است: مثلا در نتیجه توسعه سریع فرهنگ و آموزش و پرورش در کشور که از زمان پدرم آغاز گردید امروز می‌توانم بیش از وی در استقرار روش دموکراسی و حکومت انتخابی در کشور تأکید کنم و در اشاعه علوم و فنون جدید و اختراعات ناشی از آن اقدام نمایم زیرا علوم و فنون نوین راه‌های تازه‌ای برای کمک به مردم عادی پیش ما باز کرده و مردم را به بهره‌برداری از امکانات تازه متمایل ساخته است.