(۱۲۳)

نخست‌وزیر و وزرای او مجتمعاً هیئت وزیران و یا کابینه را تشکیل می‌دهند. در ایران کلیه وزراء باستثنای وزیر دربار عضو هیئت دولت هستند.

هیئت وزیران بر اداره امور دولت نظارت دارد و در واقع همان‌طور که در سایر کشورهای مشروطه نیز معمول است مفهوم اصطلاح هیئت وزیران همان مفهومی است که از مفهوم کلمهٔ دولت استنباط می‌شود. اختلاف عمده‌ای که بین مشروطه ما با کشورهای مشروطه انگلیسی زبان وجود دارد آن است که در ایران به خلاف کشورهای مزبور وزیران عضو مجلس نیستند اما با وصف آن نخست‌وزیر و سایر وزراء در مقابل مجلسین مسئولیت فردی و مشترک دارند و باید در هر مورد برای دادن پاسخ به سئوالات نمایندگان در مجلس حاضر باشند.

هیئت وزیران علاوه بر وظایف اجرائی می‌تواند در موارد ضروری تصویب‌نامه‌هائی که مخالف با قوانین مصوبه نباشد صادر کند. این تصویب‌نامه‌ها به دستورهای اجرائی رئیس جمهوری آمریکا و یا شورای سلطنتی بریتانیا شباهت دارد.

دولت از نظر سازمانی شامل دستگاههای زیر است:

دفتر نخست‌وزیری - وزارت خارجه - دارایی - کشور - کشاورزی - صنایع ومعادن - فرهنگ - جنگ - بهداری - دادگستری - کار- پست و تلگراف - بازرگانی - انحصارات - راه. بعضی از وزارتخانه‌ها بنگاه‌های نیمه مستقلی را زیر نظر دارند مانند وزارت کشور که بنگاه عمران تحت نظر آن انجام وظیفه می‌کند و وزارت انحصارات و گمرکات که بنگاه دخانیات را اداره می‌نماید و وزارت فرهنگ که دانشگاه تهران را تحت نظر دارد. بعلاوه مؤسسات مستقل دیگری مانند سازمان برنامه وجود دارد که تابع هیچ وزارتخانه‌ای نیست و تحت نظارت کلی دولت انجام وظیفه می‌کنند.

دولت امور استان‌ها و شهرستان‌ها را بوسیله وزارت کشور و توسط استانداران اداره می‌کند، ولی سایر وزارتخانه‌ها در مراکز استان و شهرستان‌ها به تشکیل ادارات تابعه اقدام نموده‌اند.

سازمان قضائی ایران بیشتر از سازمان قضائی فرانسه اقتباس شده است. پیش از دوران زمامداری پدرم روحانیون تقریباً تمام امور قضائی را در اختیار خویش داشتند، ولی پدرم تحول کلی در دستگاه قضائی و مفهوم قضاوت بوجود آورد. بسیاری از صاحب نظران و متخصصین معتقدند که پیشرفت کشور ما در امور قضائی و اقتباس رویه دنیای تمدن غرب از سایر امور سریع‌تر و ریشه‌دارتر بوده است.

 

پدرم کلیه اختیارات روحانیون را در امور قضائی سلب کرد و قوانین مدنی و جزائی و بازرگانی و طرز محاکمات حقوقی و کیفری جدیدی مقرر ساخت، بموجب این قوانین، محاکم بدوی و استینافی به قطع و فصل دعاوی حقوقی و غیر آن پرداختند.

امروز پائین‌ترین دادگاه عمومی دادگاه بخش است که در تمام نقاط کشور به امور خلاف رسیدگی می‌کند. محکمه عالی‌تر دادگاه بدایت شهرستان و بالاتر از آن دادگاه استان یا استیناف است که در مراکز استان‌ها مستقر است. عالی‌ترین مرجع قضائی ما دیوان عالی کشور است که در پایتخت انجام وظیفه می‌کند و جز در موارد نادر مانند محاکمه وزراء احکام صادره از محاکم استان را نقض یا ابرام می‌نماید.

صرفنظر از مراحل قضائی فوق الذکر برای رسیدگی به دعاوی بازرگانی و جرائم اداری و نظامی نیز دادگاه‌های اختصاصی وجود دارد که بموجب مقررات خاصی انجام وظیفه می‌کنند.

 قانون اساسی صرفنظر از حق انحلال مجلسین و حق وتو در لوایح مالی اختیارات و حقوق دیگری نیز برای من مقرر داشته است که از آن جمله انتخاب نخست‌وزیر و سایر وزیران است که معمولا پس از مشاوره با نخست‌وزیر از طرف من انتخاب و منصوب می‌شوند.

انتصاب استانداران و فرمانداران و سفراء کبار و فرماندهان و بعضی مأمورین دیگر با نظر وزیر مسئول با خود من است. از اینها گذشته من بر کلیه برنامه‌های عمرانی مملکت نظارت دارم و همانطور که در این کتاب بیان خواهد شد، شخصاً محرك و مشوق اجرای این برنامه‌های آبادانی هستم. از همه بالاتر آن‌که از نظر شاهنشاهی عامل و مظهر وحدت و تمامیت ایران هستم و این وظیفه باستانی پیش من از همه مهم‌تر است. زیرا از دو هزار و پانصد سال پیش که کوروش کبیر ملت واحد و دولت شاهنشاهی ایران را تأسیس نمود تا کنون، سلطنت بزرگترین عامل وحدت ملی و سیاسی ایران بوده است.