(۲۵۲)

پس با آنچه ذکر شد، مسلم است که من اولین پادشاه ایران هستم که از قدرت قانونی خود به همان نحو که واضعین قانون اساسی در نظر داشته‌اند استفاده نموده‌ام. بعلاوه با شرحی که ذکر آن رفت ملت ایران صلاح دانسته است که اصلاحاتی در قانون اساسی مصوب سال ۱۳۲۴  قمری به عمل آورد و اختیارات قانونی مرا توسعه دهد.

بعضی از مخبرین سیار جراید خارجی مرا پادشاه مشروطه متمایل به دیکتاتوری خوانده‌اند و در همین حال برخی از هموطنان من و عده‌ای از خارجیان میل داشته‌اند که رویه من در کار سخت‌تر باشد و مانند پدرم مطلق‌العنان باشم. بنظر من این کتاب بتواند از آن تعادلی که کوشش کرده‌ام بین این دورویه به وجود آورم شرح روشنی بدهد و مخصوصاً تصور می‌کنم با تشکیل احزاب سیاسی بتوانم سنن سلطنتی باستانی را بر رویه‌های تازه به مقام عمل درآورم. 

ما در زمان‌های گذشته هم پادشاهان بزرگ و هم پادشاهانی داشتیم که یا از قدرت خویش سوءاستفاده می‌نمودند یا در خدمت به مردم قصور می‌کردند ولی امروز یک چنین وضعی امکان‌پذیر نخواهد بود. در عصرکنونی با توسعه فرهنگی و ایجاد احزاب سیاسی پادشاه خوب می‌تواند به طریق موثرتر از دوره‌های گذشته به مردم کشور خدمت کند ولی پادشاه بد یا شاهی که لیاقت وی متوسط باشد دیگر وسیله زیان و اضرار مردم کشور خویش را نخواهد داشت، زیرا مردم منورالفکر کشور زیر بار او نخواهند رفت و ناگزیرش خواهند ساخت که یا خود را اصلاح کند و یا تخت و تاج را به دیگری واگذارد. سلسله قاجاریه را احساسات عمومی که ازطرز کشورداری آنها خسته شده و به جان آمده بودند برانداخت و رضاشاه را به تخت سلطنت مستقر ساخت. در آینده نیز همین افکار عمومی که احزاب سیاسی ناشر آنند بیش از پیش نسبت به کشور و نیازمندی‌های آن بیدار و هوشیار خواهد بود.

وقتی اصول حزبی اساس کار باشد شاه مانند کانون یا مرکز یک وحدتی خواهد بود که همه گونه اغراض و مطامع شخصی و خصوصی را تحت‌الشعاع خویش قرار می‌دهد. ما ایرانیان جزو مللی هستیم که آزادی انفرادی از خصایص آنها است ولی در تمادی قرون نشان داده‌ایم که ھروقت احتیاج به وفاداری و از خود گذشتگی بزرگ پیش آید، از آزادی فردی می‌گذریم و تصور می‌کنیم در آینده نیز در ابراز این خصیصه قابل ستایش از نیاکان خویش پای کم نداشته باشیم.

امروز سرعت تحولات در جهان به درجه‌ای شدید است که هر اجتماعی ممکن است در کمال سهولت محو و مستحیل گردد. به نظر من پیشرفت‌های شگفت‌آوری که در این چند سال اخیر در ایران متجلی است دلیل مسلمی است که ما، هم از تحولات و ترقیات استقبال می‌کنیم و هم در حفظ معنویاتی که ویژه تمدن کهنسال ما است ثابت و استواریم.  ما به باغ‌های ایران و شعر و ادبیات و زندگی خانوادگی و میهمان‌نوازی که از عادات دیرین ما است شیفته‌ایم. ما به این کشور منزه و سرزمینی که از کویر و کوه‌های پر از برف و صحاری حاصلخیز مستور است افتخار می‌کنیم و به این خطه دلکش و سرو و چنار و میوه‌های پرآب و رودخانه‌ها وچشمه‌ها و جوی‌های مفروش از کاشی و بهار نارنج و سوری و بلبل آن دلبستگی عاشقانه داریم و دستگاه‌های سیاسی و اجتماعی خویش را مایه مباهات می‌دانیم.