در
فصل پنجم اشاره شد که پس از سقوط دولت مصدق به ترمیم خسارات ناشی ازسوء‌سیاست وی
پرداختیم و در نتیجه میزان تولید نفت را که در سال ۱۳۳۱ از یک میلیون تن هم پائین‌تر
رفته بود (و تقریباً تمام به مصرف داخلی رسیده بود) بالابردیم و در سال ۱۳۳۲ به ۱.۴ میلیون تن و در سال ۱۳۳۳ به ۲ میلیون تن و در سال ۱۳۳۴ به
۱۶ میلیون تن و در سال ۱۳۳۵ به ۲۷ میلیون تن بالغ گردید.
در سال ۱۳۳۶
مقدار تولید نفت ما به ۳۶ میلیون تن رسید و این نخستین باری بود که
مقدار تولید نفت از میزان سال ۱۳۲۹ که
حد اعلای تولید سال‌های قبل از ملی شدن صنعت نفت بود، تجاوز کرد.
در
سال ۱۳۳۷
تولید نفت به ۴۱ میلیون تن و در سال ۱۳۳۸ به ۴۵ میلیون تن رسید. بعبارت دیگر میزان تولید نفت
این سال ۴۵ برابر میزان سال ۱۳۳۱ بود. در سال ۱۳۳۹ انتظار می‌رود که میزان
تولید تقریبا به ۵۰ میلیون تن بالغ گردد و بعلاوه حق‌الامتیاز کنونی که پنجاه درصد
خالص منافع پس از وضع مالیات است از حیث مبلغ
خیلی زیادتر از میزان سابق است.
درعین
حال برای استفاده از منابع نفت خود که خارج از حدود عمل کنسرسيوم جدید بود (و این
منطقه تنها قسمت کوچکی از مناطق نفت‌خیز کشور ما است) به فعالیت پرداختیم و از
اواسط سال ۱۳۳۰
شرکت نفت ایران که با سرمایه دولت تشکیل یافته است به عملیات مقدماتی حفر چاه
اکتشافی در نزدیکی شهر مقدس قم اقدام کرد و پس از خاتمه بحران دورہ مصدق در حفاری
آن تسریع گردید و بالاخره در سال ۱۳۳۵ از چاه شماره ۵ نفت
به ارتفاع ۳۰۰ پا
فوران نمود و در مدت ۸۲
روز که اين فوران ادامه داشت روزانه ۱۰۰،۰۰۰ بشکه نفت استخراج می‌شد که
در تاریخ صنعت نفت جهان بالاترین میزان است که از یک چاه نفت در یک روز استخراج
شده باشد.
آن
روزها واقعاً ایام هیجان‌انگیزی بود زیرا رودخانه‌ای از نفت در صحرا جاری شده و در
اندک زمانی دریاچه‌ای بوجود آورده بود و از مسافتی اندک به دریاچه‌ای از آب مانند
شده بود که در اثر وزشی باد موج می‌زد و سطح صیقلی آن در اثر انعکاس اشعه خورشید
می‌درخشید. برای مهار کردن این چاه و
جلوگیری از فوران آن آقای میرون کینلی متخصص معروف امریکائی که در اطفای حریق چاه‌های
نفت شهرت جهانی دارد دعوت شد که معجّلا
با هواپیما از تکزاس به ایران بیاید و این متخصص با دستیاری همکاران جسور خویش
مهار کردن چاه را به عهده گرفت.
در
مدتی که این دسته به کار مشغول بودند هر دقیقه بیم آن داشتند که گاز متصاعد از چاه
محترق گشته و همه را در اثر انفجار متلاشی نماید ولی دیری نگذشت که در اثر
فروریختگی اعماق
زمین چاه شماره ۵ قم مانند اولین چاهی که دارسی حفر کردہ بود از
فوران افتاد و این فواره عجیب که مانند شیری می‌غرید مانند بره‌ای زبان بسته از
حرکت وجنبش افتاد و ما نفتی را که در دریاچه به شکل تالابی عظیم به وجود آمده بود
به هر که می‌خواست فروختیم و دریاچه به تدریج تهی گردید.
متخصصین امر نفت عموماً اتفاق عقیده داشتند که
آثار و علائم منطقه نفت قم حکایت از وجود ذخیره بزرگی می‌کند و از همین جهت عملیات
حفاری ادامه یافت و تا اواخر سال ۱۳۳۷ چاه‌هائی که مجموع عمق آنها از بیست و هفت
کیلومتر تجاوز می‌کند در این منطقه حفر گردید. در منطقه سراجه نیز که در ۵۵
کیلومتری شرقی شهر قم واقع است نیز عملیات اکتشافی دامنه‌داری انجام یافت و در
اوایل سال ۱۳۳۸ در آن
منطقه نفت بسیار مرغوبی کشف گردید. در همان سال شرکت نفت ایران اولین نقشه
ژئوفیزیک کشور را باتمام رساند و با فراهم شدن این نقشه صفحه تاز‌ه‌ای در تاریخ
صنعت کشور ما بازگردید.