بعضی
از شرکت‌های نفت در برابر آرمان‌ھای ناسیونالیسمی ما همان رویه نامساعدی که شرکت
سابق نفت ایران و انگلیس را به شکست و اضمحلال کشانید پیش گرفته بودند و تا مدتی
ظاهر امر این‌طور نشان می‌داد که مأمورین دولت امریکا همان اشتباهاتی را که انگلیس‌ها
در طی سه سال پیش از ملی شدن صنعت نفت مرتکب شده بودند تکرار می‌کنند. اما
پیشنهادهای ما اصولی و منطقی بود و شرکت‌ها دریافتند که نمیتوانند در برابر آن
پیشنهادها با یکدیگر اتفاق عقیده داشته باشند و به نظر می‌رسید که وزارت امور
خارجه امریکا نیز رویه خود را در این مورد تغییر داده است.
در
مرداد ماه سال ۱۳۳۶ شرکت ملی نفت ایران اولین قرارداد جدید را با
شرکت ایتالیائی موسوم به اجیپ مینراریا منعقد ساخت. قرارداد دوم در ماه فروردین ۱۳۳۷ با شرکت پان امریکن پترولیوم
(شعبه‌ای
از شرکت استاندارد اویل ایندیانا) که یک شرکت امریکائی بود، انعقاد یافت و قرارداد
سوم با یک شرکت کانادائی موسوم به شرکت محدود پترولیوم سفایر به امضاء رسید.
شرکتھای ایتالیائی و امریکائی طبق مواد قرارداد خود فوراً به کار پرداختند ولی
متأسفانه کار شرکت کانادائی طبق انتظارات ما پیشرفت نکرد.
این
هر سه قرارداد از حیث اساس یکسانند و قسمت عمده مناطق مورد اکتشاف آنها نیز در
نواحی جنوبی کشور واقع و مشتمل بر کرانه‌های خلیج فارس و آب‌های ساحلی آن است. اما
چون از میان سه شرکت مزبور تنها شرکت امریکائی در فعالیت‌های مقدماتی خود پیشرفت‌های
شایانی کسب نموده است بعنوان نمونه به شرح قرارداد مربوط به آن اکتفا می‌شود.
مناطقی
که بوسیله شرکت پان امریکن با همکاری شرکت ملی نفت ایران مورد اکتشاف قرار می‌گیرد
تماماً زیر دریا است. در بادی امر ممکن است کسانی که از کیفیت استخراج نفت آگاهی
ندارند از اینکه شرکتی حاضر شده باشد که منطقه نفتی مورد استخراج خود را در کف
دریا تعیین کند دچار شگفتی شوند.
ولی
حقیقت این است که در کشورهای متحده امریکا و ونزوئلا و اندونزی و سایر کشورها
مناطق عظیم نفت‌خیز دریائی وجود دارد و در سال‌های اخیر نیز طرز استخراج این‌گونه
منابع دریائی از نظر فنی و علمی پیشرفت شایان کرده است.
در
این قرارداد قید شده است که هرگاه در ظرف مدت دوازده سال پس از امضاء آن نفت به
مقدار قابل تجارت بدست نیامد اراضی مورد قرارداد به دولت ایران برگردد و حتی مقرر
است که اگر نفت در محلی هم با میزان قابل تجارت به دست آید، مقدار ۲۵
درصد از اراضی مورد قرارداد در پایان پنج سال اول ، و ۲۵
درصد پس از انقضای پنج سال دوم تقلیل یابد و در پایان سال دوازدهم فقط آن قسمت از
اراضی ایران که تولید نفت در آن به میزان قابل تجارت رسیده باشد در اختیار صاحب
قرارداد باقی بماند. با اندک توجهی به شرائط مندرج در این قرارداد و آنچه در قراردادها
و امتیازاتی که درگذشته که به رویتر ودارسی داده شده تفاوت و اختلاف بارزی که بین
قراردادهای قدیم و جدید موجود است، مشهود خواهد گشت.
بموجب
این قرارداد باید شرکتی بنام شرکت پان امریکن ایران تشکیل شود و در تهران به ثبت
برسد. سهام این شرکت باید متساویاً متعلق به شرکت ملی نفت ایران و شرکت پان امریکن
باشد و هر یک از این دو شرکت نیز نصف از اعضای هیئت مدایره را انتخاب و منصوب
نمایند. شرکت پان امریکن ایران دو وظیفه دارد: اول وظیفه اکتشاف است که باید کاملا
و مطلقاً با هزینه شرکت پان امریکن به عمل آید و دوم استخراج نفت با میزان تجارتی
است که مسئول هردو شرکت یعنی شرکت ملی نفت ایران و شرکت پان امریکن خواهد بود.