با
آنکه وضع خاورمیانه با اروپا تفاوت آشکار دارد ولی در اصل و اساس یکسان و
همانندند. راست است که اروپای غربی از کشورهائی تشکیل یافته است که اکثر از لحاظ
اقتصادی توسعه یافته‌اند و کشورهای خاورمیانه توسعه اقتصادی پیدا نکرده‌اند، و
همچنین درست است که پس از جنگ، تجدید حیات کشورهای اروپائی در اثر آن بوده است که
علوم وفنون جدید در آن نقاط پایه و بنیان داشته و کشورهای خاورمیانه باید از پایه
و بنیان آغاز کنند، ولی در این هر دو منطقه گیتی مردم با کمال شدت آرزومند پیشرفت‌های
سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و در پی بسط و استقرار امنیتی هستند که در پرتو آن
پیشرفت‌هائی که آرزومند آنند به مقام عمل درآید.
پرزیدنت ترومن با در نظر گرفتن تفاوت بین
کشورهای مترقی وممالکی که تازه درصدد توسعه و پیشرفت بر آمده بودند برنامه خود را
که بعداً در سراسر گیتی به نام اصل ۴
خوانده شد در سال ۱۹۴۹
تدوین و تنظیم نمود و در نتیجه استقبال گرمی که من نسبت به این برنامه ابراز داشتم
وی و مشاورین او برای اجرای اولین طرح این برنامه، کشور ایران را برگزیدند. سازمان
ملل متحد نیز از سال ۱۹۴۷
کمک‌های فنی خود را با میزان نسبتاً
مختصری به کشورھایی که تازه قدم به توسعه و پیشرفت اقتصادی نهاده بودند آغاز کرد و
از سال ۱۹۴۹
برنامه وسیع این سازمان به موقع اجرا گذاشته شد و کشور ایران نیز از آن بهره‌مند
گردید.
در
سال ۱۹۵۰ کشور انگلستان و سایر ممالک مشترک‌المنافع نیز
طرح موفقیت‌آمیز کلمبو را برای کمک‌های فنی ریختند و سپس آن را توسعه داده و پاره‌ای
ممالک را هم که جزو کشور های مشترک‌المنافع نبودند، مشمول آن ساختند و در تاریخ
حیات بشری نخستین بار کمک فنی اصل مسلم و عامل اساسی مناسبات بین‌المللی شناخته
گشت.
امروزه
بسیاری از دولت‌ها سازمان‌هائی برای کمک فنی به کشورهای دیگر دارند که بطور مستقیم
و یا بوسیله سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی و یا با مجموع این
وسائل به این امر مهم اقدام می‌کنند. در میان ممالک جهان کشور امریکا که برای
اجرای برنامه اصل ۴ هیئت‌هائی
را به متجاوز از شصت کشور تازه مترقی اعزام داشته وسیع‌ترین برنامه کمک‌های فنی را
به مرحله عمل درآورده است. هیئت‌های کمک فنی وابسته به سازمان
ملل متحد در بیش از سی مملکت مشغول کارند و گروه‌های کوچکتری از متخصصین آن نیز در
بیشتر کشورهای دیگر فعالیت می‌کنند. عده‌ای از دولت‌ها که باز در میان آنها دولت
امریکا از همه پیشتر است به کشورهایی که قدم به مرحله توسعه و ترقی نهاده‌اند کمک‌های
اقتصادی بسیار، از پول و مواد غذائی و آلات و ابزار صنعتی ونظائر آن به عمل می‌آورند.
بعقیده
من اگر گفته شود که طرح مارشال که اساساً بمنظور مساعدت به کشورهای اروپائی به وجود
آمده و بعداً به خاورمیانه نیز توسعه یافت منافع بیشماری به این کشورها عاید داشته
است سخنی به گزاف نیست و بدون شک برای ما ایرانیان این خاصیت را داشته است و همه
می‌دانند که برنامه کمک‌های فنی و اقتصادی، مردم سایر کشورهای این منطقهٔ گیتی را
به آینده امیدوار ساخته است.
در
مسئله ایجاد وسائل امنیت منطقه خاورمیانه و ایجاد سازمانی نظیر سازمان پیمان
اتلانتیک شمالی پیشرفت کار بطئی‌تر بوده است. چنان‌که اشاره کرده‌ام جنگ سرد در
حقيقت در ایران
و از زمان غائله آذربایجان که به سال ۱۳۲۴
پیش آمد آغاز گردید و در اواخر سال ۱۹۵۰ اقدامات کمونیست‌ھا برای نفوذ و خرابکاری در
تمام نقاط خاورمیانه مشهود بود ولی متأسفانه ما در این قسمت از گیتی از کشورهای
اروپائی که برای مقابله با این تهدید با یکدیگر متحد شده بودند عقب افتاديم.