(۲۰۴)

چاهی که دریک حفر کرده بود بیش از ۷۰ پا عمق نداشت (درصورتی‌که امروز عمق چاه‌هائی که در ایران وسایر ممالک نفت‌خیز حفر می‌شود معمولا به ده هزار پا و بلکه بیشتر می‌رسد) و از آن چاه نفت فقط روزی سی و پنج بشکه نفت استخراج می‌کرد (امروزه ممکن است سال‌های متوالی از بعضی از چاههای پربرکت نفت ایران روزانه ۳۰،۰۰۰ بشکه نفت استخراج شود) اما این مرد غریزه کنجکاوی و آزمایش داشت و در حقیقت می‌توان وی را نخستین بنیان‌گذار صنایع نفت جهان محسوب داشت.

دریک نه تنها طریق استخراج نفت را پیدا کرد بلکه طرز استفاده از آن را نیز کشف نمود. چنان‌که شرکت اختصاصی وی موفق گردید از مواد نفتی مرهمی درست کند که در معالجه بیماری روماتیسم پای دریک و مبتلایان دیگر مؤثر افتاد و نیز طریقه تصفیه نفت خام و تهیه نفت سفید را ابداع کرد و دیری نگذشت که نفت به جای روغن نهنگ که کمیاب بود برای سوخت چراغ مورد استفاده قرار گرفت و مصرف نفت سفید روز به روز افزایش یافت در همان اوان هنری فورد کالسکه بدون اسب خود را اختراع نمود و از آن زمان سالیانه مقادیر زیادی نفت برای به حرکت آوردن این کالسکه‌های بی‌اسب یا اتومبیل مورد لزوم پیدا کرد. چندی بعد به ساختن هواپیما دست زدند و باز بر مصرف بنزین افزوده گشت. در خلال این احوال کشتی‌ها و دیگ‌های بخار و ماشین‌های دیزل جدید و صنایع شیمیائی و کارخانه‌های مختلف نیز که همه با نفت کار می‌کردند به وجود آمد و احتياج عالم صنعت به نفت و سایر مشتقات آن روزافزون گردید. گازهای طبیعی نیز که معمولا درمجاورت ذخایر نفت پیدا می‌شود برای تهیه حرارت و نیرو و بعنوان یکی از مواد خام صنعتی مورد استفاده قرار گرفت و قیر برای خیابان سازی و احداث جاده‌های اتومبیل رو به کار رفت.

همینکه فوائد نفت معلوم و آشکار گردید جهان صنعت و دانش و سرمایه اروپائی به جستجوی آن در خاورمیانه همت گماشت. درباره امتیازی که در سال ۱۸۷۲ به رویتر اعطا گردید و بعداً ملغی شد و همچنین در مورد امتیاز سال ۱۸۸۹ که با شرایط محدودتری به وی داده شد درفصل دوم سخن رفته است. رویتر به موجب مقررات امتیاز دوم خود شرکت استفاده از معادن ایران را تشکیل داد، به این منظور که کلیه معادن کشور و از جمله منابع نفت را اکتشاف و استخراج نماید. شرکت مزبور بدواً در نواحی جنوب ایران به فعالیت‌های اکتشافی نفت پرداخت ولی موفقیتی نیافت. چند سال بعد دولت ایران قسمت استخراج و کشف معادن را از امتیازنامه رویتر حذف کرد و در سال ۱۹۰۱ شرکت مزبور عملا منحل گردید.

باید ناگفته نگذاشت که پیش از آنکه رویتر به تجسسات خود خاتمه دهد والی کرمانشاه به وجود نفت در آن نواحی پی برده بود و در سال ۱۸۹۱  به ژاک دومرگان رئیس ھیئت باستان‌شناسان فرانسوی که در آن موقع در ایران به مطالعه آثار باستانی اشتغال  داشتند دستور داده بود که تجسساتی درباره اولین بررسی فنی و علمی در مورد ذخائر نفت به عمل آورد. نتیجه تحقیقات دومرگان که در حقیقت اولین بررسی فنی و علمی در مورد ذخائر نفت ایران است در یکی ازمجلات فنی فرانسه طبع و منتشر و سپس بصورت کتابی تدوین گردید. در دنبال این تحقیقات چندین گروه از کاشفین اروپائی برای بررسی و تجسس منابع زیرزمینی به کشور ما آمدند.

کتاب دومرگان و گزارش‌های کاشفین دیگر توجه یک‌نفر انگلیسی بنام ویلیام ناکس دارسی را جلب کرد و این شخص که در اثر کشف و استخراج معادن متعدد طلا در قاره استرالیا ثروت هنگفتی اندوخته بود در سال ۱۹۰۰ جمعی از همکاران خود را به تهران اعزام داشت تا برای تحصیل امتیاز استخراج نفت اقدام کنند. دراثر فعالیت این گروه دولت ایران در سال ۱۹۰۱ با وجود مخالفت روس‌ها امتیاز استخراج نفت و گاز طبیعی و قیر و سایر مواد نفتی را به مدت شصت سال به دارسی اعطا نمود.