(۲۱۵)

شرکت پان امریکن بموجب این قرارداد متعهد است که در ظرف سی روز پس از امضاء قرارداد مبلغ ۲۵ میلیون دلار پذیره نقداً پرداخت کند و عملیات اکتشافی خود را آغاز نماید و نیز متعهد است که در طی مدت دوازده سال حداقل مبلغ ۸۲ میلیون دلار از کیسه خود برای عملیات اکتشافی دراین کشور خرج کند و اگر با صرف مبلغی کمتر از این میزان به کشف نفت قابل تجارت موفق گردید مازاد آن‌ را باید با دولت ایران تقسیم نماید و هرگاه شرکت پان امریکن تا پایان دوازدهمین سال قرارداد خود به کشف مقدار نفت قابل تجارت موفق نگردد تمام مبلغ ۸۲ میلیون دلار و حق اکتشافی را که بموجب قرارداد دارا می‌باشد از دست خواهد داد. از طرف دیگر اگر شرکت پان امریکن به کشف نفت با مقدار قابل تجارت (که در قرارداد بطور دقیق و صریح تعریف شده ) توفیق یابد باید مراتب را رسماً به شرکت ملی نفت ایران اعلام نماید. بمجرد این اعلام شرکت پان امریکن ایران به عنوان شرکت مشترک به استخراج نفت مبادرت خواهد ورزيد.

در این قرارداد و سایر قراردادهای جدید طرز تقسیم منافع از نفتی که استخراج می‌شود بطور واضح و صریح تعیین گشته است و من مخصوصاً مایلم که علاقه‌مندان به این صنعت متن این قرارداد‌ها را مورد مطالعه قرار دھند.

طبق این قرارداد ۷۵ درصد از کل منافع به ما می‌رسد و ۲۵ درصد بقیه به شرکت تعلق دارد. دلیل این تقسیم نیز ساده است زیرا در قرارداد مزبور مقرر است که شرکت ملی نفت ایران و شرکت پان آمریکن در منافع حاصله از نفت متساویاً سهیم باشند و این منافع که بالمناصفه تقسیم می‌شود آن مبلغی است که هنوز مالیات و عوارض از آن کسر نشده است و چون دولت ایران حق دارد که از کل منافع شرکت پان آمریکن پنجاه درصد مالیات بردرآمد بگیرد، بنابراین از این راه نیز بیست و پنج درصد از کل منافع به دولت ایران می‌رسد که با پنجاه درصد فوق روی‌هم به هفتاد و پنج درصد بالغ می‌گردد.

تا آنجائی‌که من اطلاع دارم این قرارداد و قراردادی که با شرکت ایتالیائی منعقد ساخته‌ایم نخستین قراردادهائی است که تاکنون در دنیا براساس تقسیم به ۷۵ و ۲۵ درصد منافع بین شرکت صاحب نفت و شرکت استخراج منعقد شده است.

جای شگفتی است که هنوز بعضی از متصدیان امور نفت کوشش دارند اختلاف فاحشی را که بین این قراردادها و قراردادهای پنجاه - پنجاه موجود است ناچیز شمرده و بگویند که قراردادهائی که براساس مناصفه یعنی پنجاه - پنجاه بسته شده میزان واقعی را نشان نمی‌دهد و قراردادهائی که براساس  ۷۵ و ۲۵ بسته شده نیز با قراردادهای پنجاه و پنجاه تفاوت بسیار مختصری دارد. این اشخاص باطناً می‌دانند که اظهاراتشان تاب بررسی دقیق را نخواهد آورد.

همین اشخاص در هنگامی‌که روح حقیقت‌بین آنها نخفته است می‌دانند که همین مقیاس جدیدی که ما برای تسهیم سود اتخاذ کرده‌ایم ناگزیر در سایر کشورها نیز مورد عمل پیدا خواهد نمود چنان‌که هم اکنون نیز به مقام استفاده در آمده است. کسانی که هنوز به همان رویه پنجاه - پنجاه سابق پای‌بستند ظاهراً از این می‌ترسند که اگر با یکدیگر برای پشتیبانی از آن متحد نشوند یکی پس از دیگری دچار آن خواهند گردید. اما سخن در این است که ترتیب سابق فریبندگی خویش را از دست داده و بازگشتنی نیست و دیری نمی‌گذرد که خوانندگان این کتاب خواهند دید که اصل مزبور دیگر در جهان نفت مورد عمل نیست و بکلی از میان رفته است.

شاید چون این قراردادها در نوع خویش تازگی دارد بعضی از آنها که در کار نفت گیتی واردند از آن هراسان باشند ، اما تا آنجا که این امر مربوط به ایران است نگرانی آنها موردی ندارد، زیرا ما هرگز در نظر نداریم منافع دائم و مستمری را که می‌خواهیم برای توسعه و پیشرفت کشور صرف کنیم فدای نفع سنگین آنی بکنیم و تمام همّ ما در این است که این سرچشمه سود را به نفع کشور خویش به وضع ثابت و معقولی درآوریم و این نکته، مطلب را به سایر شرائط مندرج در قرارداد جدید که در بسیاری تولید نگرانی کرده است، یعنی شرائطی که بموجب آن دولت ایران و شرکت‌های تولید و استخراج باید با هم در کار شریک باشند می‌کشاند.